ارزیابی تاب‌آوری کاربری‌های حیاتی کلان‌شهر تبریز در برابر مخاطرۀ طبیعی زلزله

در سرتاسر جهان، کشورها به‌طور فزاینده‌ای در حال شهری‌شدن هستند؛ به این معنی که مناطق شهری به مکان اصلی وقوع بسیاری از بلایای احتمالی تبدیل می‌شوند. با توجه به اینکه کلان‌شهر تبریز در پهنة خطر زلزله قرار دارد، همچنین به‌دلیل وقوع این حادثة طبیعی در بازه‌های زمانی با دوره‌های بازگشت، لازم است تا کاربری‌های حیاتی شهر تاب‌آور شود. این کاربری‌ها موجب تداوم زندگی در شهر می‌شوند و وجود آن‌ها بر خدمات‌رسانی بهینه تأثیرگذار است. در مقابل، نقصان آن‌ها ممکن است جریان حیاتی شهر را مختل کند و نبود برنامه‌های جامع و مدل‌های تصمیم‌گیری خردگرا در این حوزه، مشکلات جبران‌ناپذیری به‌وجود آورد. پژوهش حاضر به شیوة توصیفی-تحلیلی، تاب‌آوری کاربری‌های حیاتی کلان‌شهر تبریز را در برابر مخاطرة زلزله از نظر استحکام بنا، مقاومت زمین، اعمال مقررات در ساخت­وساز، هوشمندبودن آن‌ها، پیش‌بینی امکان ذخیرة اضطراری سوخت، آب و... ارزیابی می‌کند. در تجزیه ‌و تحلیل داده‌ها، ابتدا شاخص‌های تأثیرگذار بر تاب‌آوری کاربری‌های حیاتی، شناسایی و بومی‌سازی شدند. سپس با توزیع پرسشنامه بین سی نفر از متخصصان حوزة مدیریت بحران، دوازده شاخص در پرسشنامه‌ قرار گرفت. نتایج پرسشنامه در قالب آمار توصیفی در نرم‌افزار SPSS از طریق آزمون‌های تی، فریدمن و خی‌دو تحلیل شد. ارزیابی تاب‌آوری کاربری‌های حیاتی هم با روش فرایند تحلیل شبکه (ANP) صورت گرفت و نتایج آن وارد محیط نرم‌افزاری Super Decisions شد. تلفیق این دیدگاه‌ها با امتیازات مدل ANP، زمینه­ای فراهم کرد تا تفاوت‌های کاربری‌های حیاتی را مناطق مختلف کلان‌شهر تبریز براساس مدل VIKOR سنجش شوند. براساس یافته‌ها، کاربری‌های حیاتی منطقة 4 و 9 مطلوب، و مناطق 6، 8 و 10 نامطلوب است. همچنین از دوازده شاخص مؤثر، وضعیت اعمال مقررات ساخت‌وساز و استانداردها، استحکام بنا و مقاومت زمین در کاربری‌های حیاتی شهر تبریز نسبتاً مطلوب است و معیارهای میزان هوشمند‌بودن و تجهیز کاربری‌های حیاتی به ابزار پیش‌بینی زلزله، مشارکت مردم و امکان ذخیرة اضطراری سوخت و آب در وضعیت نامطلوبی قرار دارند.